martes, 26 de enero de 2010

As xurisdiccións antigas na Maía V

Parroquia de San Pedro de Bugallido
Esta parroquia, que é a lindante con Ortoño polo leste, pertencía toda ela ó condado de Altamira e a xurisdicción do mesmo nome excepto unhas determinadas partes.


O norte os veciños de Quistiláns e o Barreiro estaban domiciliados na xurisdicción do Xiro da Rocha, que ó igual que a da Maía era do señorío dos Arcebispos de Santiago, e coincidía tamén co nome do arciprestazgo. Tema este dos arciprestazgos que será tratado no futuro xa que son máis antigos que as xurisdiccións e aportan datos moi interesantes previos a estas.
A outra excepción sobre a parroquia de Bugallido, era que nos lugares de Eirapedriña e Framán, anque fosen de Altamira, existían dende antigo a xurisdicción da Maía unicamente no solar, e intramuros, de cinco casas. Estas eran en 1752 as de Andrés Abelleira, Alonso Martínez, Andrés Martínez o mozo e a de Juan Martínez, estas no lugar de Eirapedriña, e por último a casa de Andrés Martinez o vello no lugar de Framán.
Esto supoñía na practica que a efectos fiscais e civiles estes veciños estaban baixo o señorío do Arcebispo, que por outro lado era máis vantaxoso economicamente. En canto a efectos criminais, dependía se os presuntos delitos se cometesen fora das súas casas ou dentro, xa que entón serían vistos polo xuíz de Altamira ou da Maía respectivamente.
Sen dubida o reparto e extensión das xurisdiccións antigas en Bugallido, deixa de releve a gran arbitrariedade fiscal e xudicial do antigo réxime en un lugar.

viernes, 22 de enero de 2010

As xurisdiccións antigas na Maía IV

Parroquia de San Xulián de Bastavales


Esta é sen dubida unha das parroquias máis grandes da Maía, se non a máis grande. Os seus lugares eran practicamente todos da xurisdicción de Altamira, a excepción de Reboredo Grande, Valiño e Saime.




Mostramos tamén a suma das cartografías das parroquias de Bríon, Os Ánxeles, San Salvador e Bastavales, para ir vendo como se articulaban as dúas xurisdiccións.


Bastavales na idade media quizais estivese divida, xa que podería ter como anexo unha posible parroquia constituída por O Rubial e Saime, sendo o seu centro de culto a desaparecida capela de Santa Cecilia, ubicada no monte de Rubial.
Bastavales destaca durante séculos na Maía pola súa poboación e a súa riqueza agropecuaria. A súa igrexa parroquial é a de meirande calidade arquitectónica das que forman ambas xurisdiccións, e ten a particularidade de estar orientada cara o leste, en contra da norma.


miércoles, 20 de enero de 2010

A universidade de Santiago e Ortoño

No mes de xaneiro destaca entre outras a festividade de Santo Tomas de Aquino (1225-1274), Doutor da Igrexa e patrón da universidade. Hoxe son moitos os veciños da parroquia vinculados a universidade, sexa como alumnos ou como docentes, pero sen embargo as relacións entre Ortoño e esta son ben antigas.

Claustro do colexio de Fonseca

Cara 1694 tiña o párroco de Ortoño, que por aquel entón era D. Pedro Freire de Andrade, un sobriño estudiando na universidade de Santiago. Chamábase Agustín Freire e contaba con 17 anos. O rapaz era colexial do colexio de Fonseca, sendo por tanto un estudiante becado no que hoxe coñecemos por un colexio maior.
Agustín non lle gustaba moito a vida académica, e anque estaba prohibido, saia polas noites do colexio con outros compañeiros contribuíndo dende aquel entón a vida nocturna de Santiago. O vicerrector o doutor D. Francisco Balboa, intentaba corrixir este comportamento de Agustín, máxime cando nunha das últimas saídas outro colexial, un tal García, recibira unha malleira por culpa do sobriño do cura de Ortoño.
Sucedeu pois que intentado os responsables do colexio, entre eles o Rector, D. Felipe Antonio Gil Taboada, o que anos despois sería arcebispo de Sevilla e presidente do Consello de Castela, interrogar a Agustín, este fixo ademán de ferir o propio Rector, sacando un puñal. Ó non conseguir o seu propósito, e ante o asombro dos presentes, saca unha pistola e dispara sobre el, con tan boa fortuna que soamente arde a mecha sen chegar a saír a bala. Ante esto, é reducido e retiráselle esta e outra pistola que se lle encontra, ambas cargadas con dúas balas cada unha. Posteriormente, e estando preso con grillos nos pes, declarou que comprara as pistolas a outro colexial, un tal Francisco López, que había uns días tíñase ausentando convenientemente a súa terra. Pero o máis grave é que dos seus propósitos contra o rector estaba coñecedor o seu condiscípulo Lorenzo Prado, e que na súa compaña cargara as pistolas o día anterior. Remataba a súa declaración pedindo desculpas, e xustificábase porque sentíase ostigado polo Rector.
A consecuencia de estes feitos, quedou recluído a pan e auga e incautáronselle todas as súas pertenzas no colexio: roupas, libros, mobles, a cama e a roupa da cama incluído o colchón, depositándoo todo en mans do familiar Antonio Gómez.
Reunidos o claustro da universidade o 17 de xuño de 1694, deciden que o castigo era a expulsión do Colexio, perdida de todos os cursos e actos literarios que tivera efectuado e entregalo a seus pais ou a seu tío o rector do beneficio curado de San Xoán de Ortoño.
Enterado seu tío, que seguramente xa era coñecedor da vida licenciosa do seu sobriño, por telo acollido na rectoral en algunha de aquelas noites nas que abandonaba o colexio, fai unha declaración o día 23 do mesmo mes, véspera das festas patronais en Ortoño, na que declara estar disposto a facerse cargo do sobriño, de corrixilo e sobre todo de acompañalo sempre que saia de noite.
Moi azaroso debeu ser aquel vran para D. Pedro Freire de Andrade, xa que ademais de ter que aturar ó sobriño, de mirar por el, e levalo a todo funeral e enterro que houbera pola bisbarra, para non perdelo de vista, moitos viaxes tivo que facer a Santiago, para mover e remover todo tipo de influencia e enchufe para el.
D. Pedro moi hábil era ou moi bos contactos tiña, xa que seguro do seu traballo, o 26 de novembro cursa petición para que o seu sobriño sexa readmitido no colexio, conseguíndoo o día 15 de decembro, ca recuperación do expediente académico, as súas pertenzas, e a única obriga de abonar os gastos do preito que ocasionara. O cura de Ortoño non tiña prezo si fose avogado.


Historia de la Universidad de Santiago. Cabeza de León, Fernández Villamil. 1947 pg 225.

viernes, 15 de enero de 2010

As xurisdiccións antigas na Maía III

Parroquia de San Salvador de Bastavales

Continuamos presentado os límites aproximados das parroquias e os seus lugares pertencentes a bisbarra e val da Maía, para a partir deles, construír o mapa das antigas xurisdiccións.
Desta volta falamos de una pequena parroquia desaparecida en 1851, no ámbito eclesiástico, pero que subsiste hoxe no civil. Tratase de San Salvador de Bastavales, situada entre as parroquias dos Ánxeles, ó norte, San Xulián de Bastabales, ó sur, e tendo por limite polo leste o río Sar, que a separa da de Ortoño.


Os seus lugares estaban repartidos entre as dúas xurisdiccións deste xeito. Gándara e Reboredo pequeno eran da xurisdicción da Maía, e Cirro, Soutullos e San Salvador a de Altamira.
Gándara no pasado tamén se chamaba Gándara fresca, suponse por estar cerca do río, e era residencia da familia dos España. Estes procedían dos España composteláns, que tiñan capela propia dentro da catedral de Santiago. Esta é unha familia da pequena nobreza, con terras e vínculos na parroquia de Ortoño, que se dedicaba a fe publica entre outras ocupacións da administración do antigo réxime. Emparentaron con outras familias, destacando a dos Romero de Leis, señores do pazo de Barro na Baña, e posteriormente marqueses de Leis.


Voltaremos sobre esta linaxe ó falar dos lugares de Casaliño, Pedregal e Bertamiráns, en Ortoño.

lunes, 11 de enero de 2010

As xurisdiccións antigas na Maía II

Parroquia de San Fins de Brión.

Esta é a parroquia capital dos estados do conde de Altamira. En ela estaba a fortaleza de Altamira, unha das mellores de Galicia no seu tempo, e onde se atopan os pazos de Trasouteiro e Guldrís, verdadeiros centros de governo e administración do condado.



Todos os lugares de Brión eran da xurisdicción de Altamira, excepto un, o coto de Liñares, que era señorío dos arcebispos e estaba baixo a administración da xurisdicción da Maía.



A vinculación a Brión dos Moscoso xa é moi antiga, pois tiñan residencia nela moito antes de chamarse condes e construír o seu estado a base de facerlle a guerra os arcebispos composteláns.
Altamira, albergou un castro e logo unha fortificación medieval que derivaron os irmandiños. Os Moscoso que na baixa idade media, eran cabaleiros de confianza da Igrexa, poderían manter residencia no pazo de Guldris. Ó finalizar o s. XV e obtido o condado dispoñían de unha boa fortaleza en Altamira onde viviron durante o s. XVI. No XVII pasaron o pazo de Trasouteiro, que era menos incomodo. Pero en realidade quen usaba estes pazos eran os administradores, xa que a maior parte do tempo os condes residian fora de Galicia.

sábado, 9 de enero de 2010

Apéndice documental III

O pilón e fonte do Marco, nas Cortes.
1563. Apeo do lugar das Cortes ante Jacome Fernández, notario do Conde de Altamira
Copia do s. XVIII

En la feligresia de San Juan Dartoño, al postrero dia del mes de Agosto de mil e quinientos y sesenta e tres años, yo Jacome Fernandez, persona nombrada, por el mui Ylustre señor, Don Rodrigo Osorio de Moscoso conde de Altamira, mi señor, para el apeo e visita general, que su señoria Yllma, me manda hazer, de sus vienes, e porque a mi notizia es venido que a su señoria Yllma, le pertenecen, e son suios propios, los lugares que se dicen, das Cortes sitos en la dha felegrisia, con todas sus casas, cortes, heira, corral, cortiñas, huertas, molino, bouzas, montes, resios, devezas, castiñeiros, arboles e plantados e con todo lo demas perteneciente, a los dhos lugares, e para verificazion e averiguazion, de como a su señoria Ulustrimsa, le pertenece e son suios propios los Dhos lugares, e para que las heredades, e propiedades dellos, queden perpetuamente, apeadas e Demarcadas, por siempre de su señoria; hize venir e parecer delante mi, a Pero Fernandez, el viejo, e a Fernando das Cortes, labradores poseedores de los dhos lugares, e a Pero Fernandez, el mozo labrador vecinos de la dha felegresia, que estaban presentes, de los quales, e de cada uno de ellos, tome e recivi juramento en forma, devida de derecho, e sobre una señal de Cruz, en que corporalmente, pusieron e tocaron con sus manos derechas, e a la fuerza, e confusion del dho juramento, que por delante, les fue echado los quales dijeron si juramos, e amen, e prometieron de decir verdad, de lo que supiesen, e porque fuesen preguntados el qual Dho juramento ellos lo hicieron, segun e conforme, a derecho, estando presentes por testigos, Domingos Paz, e Gonzalo Velo, estantes en la dha felegresia, e lo que cada uno, de los dhos testigos, por si dijo, e dispuso el lo siguiente, Yten el dho Pero Fernandez el viejo labrador poseedor de los dhos lugares das cortes, vezino de la felegresia de san Juan Dartoño, testigo suso dho, e despues de aver jurado, segun forma, de derecho, e siendo preguntado por mi el dho Jacome Fernandez, si save y es verdad que los dhos lugares das cortes con todas sus casas, cortes, heira, corral, cortiñas, huertas prados, heredades, vouzas, deveza, resios montes arvoles, e plantados, e todo lo demas, perteneciente a los dhos lugares, a que ellos heran propios, del muy Ylustre señor, Conde de Altamira, e que su señoria, e sus antecesores, siempre han estado, y estan, en posesion, de los dhos lugares, por si e por sus caseros, en su nombre, de llebar e cojer, los frutos e rentas, de los dhos lugare, en cada un año, sin contradizion, de persona alguna dice el testigo quel hes de hedad, de sesenta años poco mas o menos, tiempo, e se acuerda de mas de cinquenta años, asta parte, e que desdel dho tiempo, de su acordanza aca, siempre ha visto, e ve el testigo, que los dhos lugares das cortes, con todas sus casas, cortes, heira, corral, cortiñas, huertas, heredades prados, molino, deveza, bouzas, resios, montes, arvoles e plantados, e todo lo demas anejo e perteneciente, a los dhos lugares, todos ellos enteramente, son propios del muy Ylustre señor Conde de Altamira, e que su señoria, e sus antecesores, dende ynmemorial tiempo asta parte siempre continuadamente, an estado y estan, en quieta e pacifica posesion, por si e por sus caseros e cojedores en su nombre, de los dhos lugares, llebando e cojiendo los frutos, rentas, de los Dhos lugares en cada un año sin contradizion, de persona alguna e que lo mismo que dho tiene el testigo lo ha oydo dezir, e otros viejos, emas ancianos que dezian, que siempre an sido, avian visto, ser e pasar en sus tiempos, e que nunca Dello, avian visto ni oydo decir, lo contrario, que por tal propio de su señoria, los dhos lugares, son avidos tenidos e conocidos, e comunmente reputados, y este testigo e Fernando Das Cortes, los tienen labran e poseen en nombre de su señoria, e que por razon de los dhos lugares pangan de renta en cada un año, a su señoria, veynte e siete rapadas, de centeno, e una marrana cebada, e dice el testigo, que los dhos lugares das corttes se parten e demarcan, por los limites e demarcaciones siguientes, es a saver comenzando en el marco que esta en la partición de los lugares da cachela e Sisalde de su señoria, e de alli al rio de sar, e por el dho rio arriba, asta dar en los casares das poynjeiras, y division del Cavildo de santiago, e de alli se buelve por los terminos de los dhos lugares del Cavildo, asta dar en los agro de Cobastros, que son de su señoria, e de alli ba a dar en un valo que divide, estos dhos lugares, con el lugar de la Yglesia, e de alli al molino De Artoño, e de alli afrada monte a dar por el valo que va a la cachela, e que dentro de estos dhos limites e Demarcaciones, dice el testigo, se yncluien todas las casas, cortes, molino, heiras corrales, cortiñas huertas, heredades, prados, e las mas heredades atras declaradas, anejas e pertenecientes, a estos dhos lugares ecpto que dentro, de estos dhos limites e demarcaciones, entran los lugares Dartoño que son de su señoria, con dos agros, como estan sobre si cerrados e valados, e con mas una leira, que bai en la agra de pumariño, e ansi mesmo, entran en los limites de los dhos lugares, otros dos lugares De Maguxe, que son de su señoria, con dos prados que se dicen Covastros, y el agro de Longras, como estan sobre si rodados, e mas el agriño de rianjo, e que esta es ansi la verdad e lo que save, para el juramento que hizo, y en ello dijo, se afirmava e afirmo, ratificava, e ratifico, e por no saver firmar, rogo a Domingos Paz, por el lo firmase el qual lo firmo a su ruego, Domingo Paz = Yten el dho Fernando das Cortes, labrador poseedor de los dhos lugares, das cortes, vezino de la felegresia de San Juan Dartoño, testigo suso dho, e despues de aver jurado, segun forma de derecho, e siendo preguntado por mi el dho Jacome Fernandez, si save, y es verdad que los dhos lugares, que se dicen das cortes, sitos en la dha felegresia, con todas sus casas, cortes, heira, corral, cortiñas huertas, heredades molino, Deveza, bouzas castiñeiros, resios monttes Arvoles e plantados, aquellos heran propios del mui Ylustre señor Conde de Altamira, e que su señoria e sus antecesores, dende ynmemorial tiempo asta parte, siempre continuadamente, han estado y estan en posesion, por si e por sus caseros en su nombre de llebar e cojer los frutos e rentas del dho lugar en cada un año, sin contradizion de persona alguna, Dize el testigo, que el hes de hedad, de sesenta años poco mas o menos tiempo, e se acuerda de cinquenta años, asta parte, e que desde el dho tiempo, de su acordanza, aca, siempre ha visto, e vee el testigo, que los dhos lugares das cortes, con todas sus casas, cortes, heira, corral, cortiñas, huertas, heredades, prados, bouzas, molino, deveza, resios, montes arboles e plantados, e todo lo demas perteneciente a los dhos lugares, todos ellos enteramente son propios del muy Ylustre señor Conde de Altamira, e que su señoria e sus antecesores dende ynmemorial tiempo a esta parte, siempre, continuadamente an estado y estan en quieta e pacifica posesion, por si e por sus caseros e cogedores en su nombre llebando e cojiendo los frutos e rentas de los dhos lugares en cada un año sin contradicion de persona alguna e que lo mesmo que dho tiene el testigo, lo ha oydo decir a otros viejos, e mas ancianos que decian que siempre, ansi lo avian visto, seer e pasar en sus tiempos, e que nunca deello, avian vistto ni oydo decir lo contrario, e que por tales propios de su señoria, los dhos lugares, son avidos, tenidos e conoscidos, e comun mente reputados, y este testigo e Pero Fernandez, los traen e poseen, en nombre de su señoria, e que por razon de los dhos lugares pagan los sobre dhos, de renta en cada un años a su señoria, veintesiete rapadas de Zenteno e una marrana, cebada, e que los dhos lugares das cortes, dice el testigo, se parten e demarcan, por los limites e damarcaziones, siguientes, es a saver comenzando, en el marco que esta, en la particion de los lugares, da cachela, e sisalde, de su señoria e de alli al rio de sar, e por el dho rio arriba, asta dar en los casares, das poinjeiras, que son del Cavildo de Santiago, e de alli se buelve, por los terminos, de los dhos lugares del Cabildo, asta dar en los agros de Cobastros, que son de su Señoria e de alli ba a dar en un valo que divide estos dhos lugares, con el lugar de la Yglesia, e de alli al molino de Artoño, e de alli afrada monte a dar por el valo que vai a la cachela, e que dentro destos dhos limites e demarcaziones, se Yndvien todas las casas, cortes, molino, heiras, corrales, cortiñas, huertas, heredades, prados e las demas heredades, arriba declaradas, anejas, e pertenecientes a los dhos lugares, ecepto que dentro destos dhos limites, e demarcaziones, entran los lugares de Artoño, que son de su señoria, con dos agros como etan sobre si, cerrados e valados, con mas una leira, que bai en la agra de Pumariño, e ansi mesmo entran en los limites, destos dhos lugares de Maguxe, que son de su señoria, con dos prados que se dicen Cobastros, y el agro de longras, como estan sobre si, rodados, e mas el agriño, de rianjo e que esta, es ansi la verda, para el juramento que hizo, y en ello dijo se afirmava, e afirmo ratificava e ratifico, e por no saver firmar; rogó a Domingos Paz, por el lo firmase, el qual lo firmo, a su ruego, Domingos Paz = Yten el dho Pero Fernandez, el mozo, labrador vezino de la feligresia de Sant Juan Dartoño, testigo suso dho, e despues de aver jurado, e siendo preguntado, por mi el dho Jacome Fernandez, si save y es verdad, que los lugares, que se dicen das cortes, sitos en la dha felegresia, con todas sus casas, cortes heira, corral, cortiñas, huertas, heredades, prados molino, bouzas, deveza resios, montes, arboles e plantados, e todo lo demas perteneciente, a los dhos lugares a quellos heran, propios del muy Ylustre Señor Conde de Altamira, e que su señoria, e sus antecesores siempre han estado, y estan en posesion por si e por sus caseros, e labradores, en su nombre, de llebar e cojer los frutos e rentas, de los dhos lugares, en cada un año , sin contradicion de persona alguna, dize el testigo, que es de edad, de treinta años, poco mas o menos tiempo, y se acuerda, de veinte años, a esta parte, e que desde el dho tiempo de su acordanza, aca siempre ha visto, e vee el testigo que los dhos lugares das cortes con todas sus casas cortes, heira corral, cortiñas, huertas heredades prados, bouzas, deveza, resios, montes, castiñeiros arvoles e plantados, e todo lo demas perteneciente a los dhos lugares, todos ellos enteramente son propios, del muy Ylustre señor conde de Altamira e que su señoria, e sus antecesores, dende ynmemorial tiempo, a sta parte siempre continuamente an estado y estan en quieta e pacifica posesion, por si en por sus caseros, e cojedores, en su nombre, llebando e cojiendo los frutos, e rentas de los dhos lugares en cada un años, sin contradicion de persona alguna e que lo mesmo, que dho tiene el testigo, lo ha oydo decir a otros viejos, e mas ancianos, que decian que siempre, ansi lo avian visto, ser e pasar en sus tiempos, e que nunca de ello, avian visto ni oydo decir lo contrario, e que por tal propio, de su señoria, los dhos lugares, enteremente son avidos, tenidos, e conoscidos, e comun mente reputados, y este testigo, por tales los ha, e conoce dende que se acuerda, e que por razon de los dhos lugares, pagan Pero Fernandez, el viejo, Fernando das Cortes, veinte e siete rapadas de centeno, e una marrana, cebada, e dice el testigo que los dichos lugares das cortes, se parten e demarcan, por los limites e demarcaziones siguientes, es a saver comenzando, en el marco que esta en la particion de los lugares da cachela, e sisalde de su señoria e de alli al rio de sar, e por el dho rio arriba, asta dar en los casares, das poynjeiras, que son del cavildo de Santiago, e de alli se buelve por los terminos de los dhos lugares del cavildo, asta dar en los agros de Cobastros, que son de su señoria, e de alli a dar en un valo que divide estos dhos lugares, econ el lugar de la Yglesia, e de alli al molino Dartoño e de alli afra damonte, a dar por el valo que bva a la cachela, e que dentro de estos dhos limites e demarcaziones, se yncluien todas las casas, cortes, molino, heiras, corrales, cortiñas, huertas heredades, prados y las demas heredades, arriba declaradas, anejas e pertenecientes, a los dhos lugares escepto que dentro, destos dhos limites, e demarcaziones, entran los lugares de Artoño que tambien son de su señoria, con dos agros, como estan sobre si, cerrados e valados, e con mas una leira, que vay en la agra de Pumariño, e ansi mesmo entran en los limites destos dhos lugares, otros dos lugares de Maguxe, que tambien son de su señoria con dos prados que se dicen cobastros, y el agro de longras, como estan rodados sobre si, e mas el agriño de Rianjo, e que esta es ansi la verdad, para el Juramento que hizo, y en ello dijo, se afirmaba e afirmo, ratificaba, e ratifico, e por no saver firmar rogo a Domingos Paz, por el lo firmase, estando dello presentes por testigos, el dho Domingos Paz que firmo, e Gonzalo Velo, criados de mi el dho Jacome Fernandez, estantes en la dha felegresia a su ruego Domingos Paz, pasó ante mi Jacome Fernandez, notario. Yo Jacome Fernandez notario publico, en todo el Condado de Altamira, por el Conde mi señor, y persona nombrada por su señoria Yllma para el apeo, e visita general de los Vienes de su estado, y para Aforarlos a este apeo antecedente con las partes e testigos fue presente, y lo hice escribir y por tanto signe e firme en testimonio de verdad. Jacome Fernandez notario.

jueves, 7 de enero de 2010

Castrigo V

Castrigo no s. XVII

Falar da historia de Castrigo no s. XVII é falar de Gregorio de Castrigo, fillo de aqueles Bieito de Sanmamed, e María de Lago.
Debeu nacer cara 1610, e quedou orfo os 5 anos. Súa nai María de Lago casou de contado con Domingo de Outeiro, e a el procuróuselle por titor a Pedro de Sanmamed, veciño de Ames, e seguramente tío del. En 1616 fíxose a partilla dos bens de seu pai defunto quedándose el ca metade dos lugares de Castrigo e Lamiño, dos cales toma posesión cara 1630, cando alcanzou a maioría de idade. Seu familiar, Pedro de Sanmamed, mentres foi novo tívolle un caseiro en Castrigo para que lle traballase os bens, e a el douselle unha educación moi boa para época, xa que súa nai e seu padrasto gastaron 300 ducados durante 12 anos por telo na universidade en Santiago, quizais intentando que se ordenase cura. Tempo no que parece que non obtivo ningunha titulación. Nos anos 1642 e seguintes, despois de que ten morto súa nai, preitea co seu padrasto e medios irmáns pola herdanza de seus pais, sen ter moitos resultados.
Xa na década dos trinta e corenta aparece como mordomo da fabrica de San Xoán de Ortoño, e segundo as información dos seus descendentes tamén accedeu a outro cargo moi importante na comarca, como era o de Procurador xeneral da xurisdicción de Altamira. Este era un cargo electivo por un ano de duración, e as súas funcións eran a de representar os veciños nos tribunais. O caso e que D. Gregorio soubo alzarse sobre a posición que seguramente tiñan alcanzado os seus proxenitores e chegar a maiores cargos e ocupacións. Esto foi posible porque gozaba de unha boa posición e ascendencia. Por parte de seu pai estaba emparentado cos Sanmamed de Ames, que a súa vez emparentaran ca familia de D. Alonso de la Peña Ribas Montenegro, natural de Iria, e bispo que chegou a ser San Francisco de Quito, no actual Ecuador, e por parte de súa nai estaba emparentado cos Mahia e Lago de San Cristovo do Eixo, da que procedían dous Pedro de Mahía e Lago, tío e sobriño, e que foron cóengos de Santiago. O certo é que esto vese confirmado co seu propio matrimonio.
Cara mediados de século casa en San Vicente de Aro, actual concello de Negreira, con Dª María Gómez Hortiz Pardiñas Villardefrancos. Ela era filla de D. Juan de Sanmartin Hortiz, de Rioseco en Aro, e da súa muller Dª María Gómez Pardiñas e Villardefrancos. D. Juan era descendente de un tal Pedro Hortiz, natural de Villavicencio, provincia de Valladolid, e que en 14 de xullo de 1540 obtivera en grado de apelación Real Executoria de Fidalguía. Establecerase en Ordoeste, no lugar de Reiverde e alí construíra unha torre. Ela era filla do escudeiro D. Álvaro de Sampaio Gómez da Costa e Dª María Álvarez de Carantoña, fundadores do pazo de Cicere de Abaixo, en San Pedro de Cicere, concello de Santa Comba. En Cicere conflúen varios dos máis importantes apelidos das terras de Soneira, Bergantiños, Xallas, Montaos e Altamira, como son os Álvarez de Carantoña, Prego de Montaos, Moscoso, e Pardiñas Villardefrancos.
Gregorio de Castrigo será un nome moi mencionado en toda a documentación do s. XVII na Maía, devido os cargos que exerceu e a facenda que tivo e adquiriu. Por eles sabemos que ademais tiña unha venta en Castrigo, cando en 1654 denuncia ante o xuíz de Altamira a Domingo do Outeiro, un dos seus medios irmáns por construír unha casa na “Canica do Pereiro”, propiedades que eran del. Gregorio fai testamento días antes de morrer que foi o día 20 de xaneiro de 1673. No seu testamento declara que o enterren no lugar máis humilde da igrexa xa que se considera indigno feligrés, quizais por valerse das rendas da fabrica para especular con elas. A súa muller morreu en dous anos despois. Gregorio e María tiveron sete fillos, Diego, Antonio, Cecilia, Francisca, María, Isabel e Marcos.

lunes, 4 de enero de 2010

As xurisdiccións antigas na Maía I

Parroquia de Santa María dos Ánxeles.



Como xa se dixo, a bisbarra e val da Maía estaba dividido en dúas principais xurisdiccións: a da Maía e a de Altamira. A máis antiga era a da Maía pero a nova de Altamira no s. XVI reduciuna considerablemente. A primeira era señorío dos arcebispos de Santiago e a segunda dos condes de Altamira, señores que representaban dous estados enfrontados durante os s. XV e parte do XVI.
Presentamos agora, de unha forma aproximada a extensión das xurisdiccións, nas parroquias limítrofes, para acadar despois a cartografía conxunta que permita visualizar o reparto do poder no val da Maía no antigo réxime. Porque anque este tema fora xa estudiado por outros autores, en modo algún foi tratado detidamente, como se mostrara en este blog.

Comezamos pola veciña parroquia de Santa María dos Ánxeles, que foi moi ben descrita no catastro do marques da Ensenada a la polo 1752. O reparto dos seus lugares antigos por xurisdiccións é o seguinte:

Maía

Adoufe, Guitiande, O Cabo, Outeiro, Estrar, Perros, Soyglesia, Gonsende, Gontade de arriba, Gontade de abaixo, Gundin, e a metade de Alqueidon.

Altamira

Buio, Cabanas, Guisande, Lago, Piñeiro, O Rial, Sanín, Souto, Vilanova e a outra metade de Alqueidon.


Os Ánxeles era unha das parroquias que se sitúa no centro de ambas xurisdiccións. Por eso non é de estrañar a súa importancia como centro administrativo e tamén, na medida das posibilidades da época, como centro político da bisbarra. Como se verá o lugar de Alqueidón, ou Alqueidones, era un centro da administración de xustiza e da fe publica na Maía. Así mesmo o lugar da igrexa dos Ánxeles era a onde concorrían todos os anos os vasallos do conde de Altamira a elixir procurador xeral e rexedores da xurisdicción.
Non sabemos si era a xurisdicción da Maía a que estaba dividida pola de Altamira ou era ó revés, xa que descoñecemos si a través do lugar de Alqueidóns permanecía unida a antiga xurisdicción ou era a de Altamira a que tiña continuidade. Este será unha das cuestión máis interesantes a estudiar polas repercusión que tiña daquela, e a división dos Ánxeles xuridicamente é moi interesante para dilucidalo.



Decir tamén, que en realidade o nome de esta parroquia era antigamente Santa María de Perros, e parece que a igrexa parroquial estaba nese lugar. No s. XV D. Lope de Mendoza, arcebispo de Santiago, cambioulle o nome e posteriormente tamén se mudou o solar da igrexa.

sábado, 2 de enero de 2010

Os actores de unha obra de teatro. Anos 50.

Este é o reparto de unha obra de teatro feita na parroquia ala polos anos 50 do pasado século.
Trataríase de algunha escena do evanxelio referida a Virxe María, e foi representada pola mocidade da parroquia. Os sacerdotes son tío e sobriño, o máis alto é o párroco daquel entón D. Juan Bueno Bueno, e o máis baixo seu tío D Carlos Bueno García.
O lugar é entre a porta principal da igrexa parroquial e a esquina da casa rectoral, aínda se poden apreciar as sepulturas que tiña o adro antes de construír o actual cemiterio parroquial

Algunhas persoas, hoxe con bastantes máis anos en riba, pódense recoñecer en esta fotografía.